AnaSayfa Kuruluş: 22 Nisan 1987
Dil Derneği, Bakanlar Kurulunun 24.07.2002 tarih ve 2002-4812 sayılı kararı ile kamu yararına çalışan dernektir.
 
Türkçe Sözlük

ÖNSÖZ

      Bir dilin sözvarlığı, o toplumun dünyaya bakışını, değer yargılarını, bilimde, sanatta aldığı yolu, gelenek ve göreneklerini yansıtır. Bir dilin sözlüğü (sözlükleri) de o dilin aynasıdır. Türkiye Türkçesi, bu aynaya epey geç kavuşmuştur. Öyküleri gibi “dil” yazıları da önemini koruyan Ömer Seyfettin 1918’de, “(…) Çarşıda satılan lugat kitapları içinde bir tek Türkçe yoktu” diyor. Kapağında “Türkçe Sözlük” yazan ilk yapıtı Atatürk’ün kurduğu Türk Dil Kurumu yayımlamıştır. Daha sonra birçok değerli kişi ve kurumun sözlükleri birbirini izlemiştir. Bu nedenle 1945 baskılı ilk sözlüğe, bütün sözlüklerin kaynağı gözüyle bakabiliriz.

      İlk sözlüğü Mehmet Ali Ağakay hazırlamış, Besim Atalay, İbrahim Necmi Dilmen, Fuat Köseraif, Reşat Nuri Güntekin, Yaşar Özey, Nurettin Artam, Cemal Sağlam ve Agop Dilâçar denetlemiştir. Sonraki baskılar 1945-1966 arasında yine Ağakay’ın önderliğinde hazırlanmış, 1969-1983 arasındaki baskılara birçok dilci emek vermiş, her baskı deneyimli dilcilerce denetlenmiştir. 1945-1983 arasında dilin bütün metinlerini kapsayan veritabanına dayanarak Türkçe Sözlük’ün sözvarlığını belirleyen; sözcük, terim (ve söz öbeklerini) tanımlayan Mehmet Ali Ağakay’ın, Kemal Demiray’ın, Sabahattin Kudret Aksal’ın, Prof. Dr. Sadettin Buluç’un, Behçet Kemal Çağlar’ın, Haydar Ediskun’un, Prof. Dr. Hasan Eren’in, Tahir Nejat Gencan’ın, Orhan Şaik Gökyay’ın, Prof. Dr. Hasibe Mazıoğlu’nun, Prof. Dr. Samim Sinanoğlu’nun, Dr. Mehmet Tuğrul’un, Ferit Devellioğlu’nun, Kadriye Alkan’ın, Neval Kılıçkını Pirali’nin, Nuran Eğembir Tezcan’ın, Güneş Müftüoğlu’nun, Mübeccel Tekin’in, Tomris Tunç’un, Prof. Dr. Mustafa Canpolat’ın, Prof. Dr. Semih Tezcan’ın, Adviye Aysan’ın, Selma Tuncay’ın ve Dr. Tayyibe Uç’un emeğini unutmamak, yaşamını yitiren dilcileri saygıyla anmak borcumuzdur.
      Atatürk’ün Türk Dil Kurumu 1983’te devlet dairesine dönüştürüldükten sonra, 1987’de kurulan Dil Derneği, Atatürk’ün başlattığı Dil Devriminin ve kurumunun amacını üstlenmiştir. Sözlük hazırlarken devrimin ışığında bilim ve sanat dili olarak yenileşen Türkçeyi izlemektedir. Her baskıda, Atatürk’ün kurumunun ilkeleri ve 1983 baskılı sözlüğü kaynak alınmaktadır. Metinleri kapsayan veritabanına dayanarak kullanım sıklığı olmayan sözcük ve öbekleri maddebaşına taşınmamakta, dilin mantığını zorlayarak sözvarlığını şişirmekten özenle kaçınılmaktadır.
      Derneğin ilk Türkçe Sözlük’ü, Dr. Tayyibe Uç’un, Kadriye Alkan’ın, Dr. Armağan C. Büker’in, Aysel Dikmen’in, Sevinç Koçak’ın emeği ve Prof. Dr. Olcay Önertoy’un, Prof. Dr. Ahmet Kocaman’ın, Prof. Dr. Mehmet Ölmez’in, Güneş Müftüoğlu’nun, Remziye Çörtebaşı’nın, Nükhet Hürmeriç’in katkılarıyla yayımlanmıştır (1998). İkinci baskı 2005’te Afet Kutlu’nun, Sedat Yaşayan’ın, Kemal Ateş’in, İbrahim Dizman’ın, Erdoğan Kul’un, Sevgi Özel’in, Yusuf Çotuksöken’in ve Nermin Küçükceylan’ın emeğiyle hazırlanmıştır.
      1932’de Atatürk’ün öncülüğünde başlayan Dil Devrimiyle Türkiye Türkçesinin sözvarlığını oluşturmak için halk ağzındaki sözcükler derlenmiş, eski kaynaklar taranmış; sözcük yapma yolları işletilerek Türkçede olmayan kavramlar için yepyeni sözcükler türetilmiş; yabancı sözcüklere Türkçe karşılıklar bulunmuştur. Türkiye Türkçesinin sözvarlığını belirlemek için büyük çaba harcanmıştır.
      Türkiye’nin yazarları, her daldaki bilimcileri bilimde, uygulayımda ve sanatta Türkçeye yaslanmak zorundadır. Türkiye Türkçesinin yeni kavramlar yaratacak gücü ve olanakları vardır. Yeter ki ulusal kimliğimiz olan dile bu bilinçle sahip çıkalım. Atatürk’ün istediği gibi Türkçeyi bilinçle işleyelim. Türkçe Sözlük’ün 4. baskısı bu duygularla hazırlandı. Birçok yeni sözcük, söz öbeği ve terim eklendi; kullanımdan düşen öğeler, Türkçesi yerleşen yabancı sözcükler çıkarıldı. Uygulayımbilimin olanaklarıyla sayfa sayısı önceki baskıdan az olan, sözcük (sözcük öbeği, terim) sayısı ve içeriği varsıllaşan 4. baskı oluşturuldu.
      Dil Devrimini başlatan Atatürk’ün devrimci coşkusuyla Türkçeye emek veren Dil Derneği’nin olanaksızı olanaklı kılarak hazırladığı Türkçe Sözlük’ün, Türkçeyi doğru kullanmak isteyen herkese ışık tutacağına inanıyoruz.
      Türkçe Sözlük’ün 4. baskısı da gönüllü birlikteliğin ürünüdür; emek bağışıyla hazırlanmıştır. Ayrıca Türkçe Sözlük'ün 4. baskısının gün ışığına çıkması için katkı veren Sayın Mehmet Kurukahveci’ye bütün dilseverler, bütün üyelerimiz adına en içten duygularla teşekkür ederiz. Hep birlikte önemli bir görevi yerine getirmenin kıvancı içindeyiz.
                                                                                           DİL DERNEĞİ

Türkçe Sözlük Ara-Bul        Yazım Kılavuzu Ara-Bul        Kısaltmalar Dizelgesi

 

 
BAŞYAZI
ÇAĞDAŞ TÜRK DİLİ
Mart 2024 - 433. Sayı
TÜRKÇE SÖZLÜK
YAZIM KILAVUZU
 
     
facebook twitter