Haziran 2006

Talat Çelebi, Buca/İzmir, 24.6.2006
Soru: Türkçe yazıldığı gibi okunan, okunduğu gibi yazılan bir dil midir?
Yanıt: Hayır, Türkçe büyük ölçüde yazıldığı gibi okunan bir dildir. Bütün dillerde yazı ve konuşma dili ayrımı vardır, Türkçede de yazı ve konuşma dili aynı değildir. Ancak Türkçede yazı ve konuşma dilleri arasındaki ayrım, öteki dillere göre daha azdır. Türkçede söylenişte ve yazıda elbette kuraldışı örnekler de vardır; ama biz, yıllardır dilimize giren yabancı öğelerle daha çok uğraştığımız, gözle ve kulakla dili iyi öğretemediğimiz, dilcileri çok ciddiye almadığımız için “Türkçe yazıldığı gibi okunur” gibi yanlış bir savın arkasına takılıyoruz. Örneğin /ğ/nin konuşma ve yazıdaki değişimlerini çokları bilmiyor. Dilimizde hâlâ kullanılmakta olan yabancı sözcüklerin söylenişi kişiden kişiye değişiyor. Türkçe yazıldığı gibi okunan bir dil olsaydı bu sorunlar büyür müydü? Dilcilerin ve uygulayımbilimin (teknolojinin) desteğiyle bir an önce ses işlikleri (laboratuvarları) kurmak ve okullara konuşma dersi koymak zorundayız. Ancak MEB’nin ve üniversitelerin böyle bir çabası yıllardır yok, dille ilgili kurumların, örneğin Dil Derneği’nin de deneyim ve birikimi var; ama parasal gücü yok.

Bülent Koruk, Erzurum, 22.6.2006
Soru: Dil Derneği Türkiye genelinde neden tanıtılmıyor? Çağdaş Türk Dili dergisi Türkiye genelinde diğer dergiler gibi satılabilir mi? Bu bir eksiklik değil midir?
Yanıt: Dil Derneği’nin yaygınlaşması, yalnızca dernek yönetimi ve üyelerinin değil, bu derneğin amacını benimseyen her yurttaşın boynunun borcudur. Bu dernek bir hukuk tanımazlığa tepki için doğmuş, uzun yıllar hukuk savaşımı vermiş, yasaklı dernek imgesini silebilmek için çok uğraşmıştır. Ama her gün gelen mektup, ileti, ziyaretçi sayısı artmakta, gençlerin dernekten beklentisi büyümektedir. Bilgisunar sayfamızı okursanız, ülkemizde olup bitenlere de bakarsanız, yel değirmenleriyle uğraşmadığımızı, sıkıntının daha büyük olduğunu kestirebilirsiniz. Çağdaş Türk Dili’nin tanıtımı için de sizlerin desteğine gereksinim var, çünkü cikletten sabuna, yemekten giysiye, kitaptan dergiye her şeyin tanıtımla satıldığı, yaygınlaştığı günümüzde Çağdaş Türk Dili’nin bütün ülkeye yayılamaması elbette büyük eksiklik. Derneğin amacını benimseyen her aydınlanmacı çevresinde birini, birkaç kişiyi sürdürümcü yapsa bu eksiklik giderilmez mi?

Bülent Koruk, Erzurum, 22.6.2006
Soru: “Hava, formatör, koordinatörformatör, final, medya sözcüklerinin Türkçesi nedir?
Yanıt: Hava sözcüğüne Türkçe karşılık bulmayı ne Dil Devriminin ilk yıllarındaki devrimciler, ne de sonrasında Türkçeye emek verenler düşünmüştür. Hava gibi dilimize giren sabah, pencere, masa, kalem… türünden birçok yabancı sözcük vardır, bunlar Türkçe söylenişleriyle dilde yaşamaktadır. 1935’de pek çok sözcüğe karşılık önerilen Cep Kılavuzunda da “hava=hava” olarak gösterilmiştir.

 “Formatör, koordinatörformatör” sözcüklerinin herkesin kullanıp uzlaşacağı Türkçe karşılığı şimdilik bulunmamaktadır. “Final”in Türkçesi “sona eren, biten, bitiş”tir. Bu sözcüğü nerede kullandığınız önemlidir, örneğin üniversitelerde yıl sonu sınavları için sıklıkla kullanılan “final” yerine “sonsınav/sonsınavlar” denebilir. “Medya” sözcüğünün karşılığı “basın yayın”dır.

Dilimize hızla doluşan yabancı sözcüklerin Türkçeleştirilmesi için sizlerin de desteği gerekli, önerilerinizi sevinçle karşılar ve değerlendiririz.

A Yılmaz, Adıyaman, 17.6.2006
Soru: Dil Derneği neden ortaöğretim Türk dili ve yazını izlencesinin hazırlanmasına etkin bir biçimde katılmıyor?
Yanıt: Size önce bilgisunar sayfamızdan Dil Derneği’nin kuruluş öyküsünü okumanızı öneririz. Türkçenin öğretim programlarının hazırlanmasında yalnız derneğimizin değil, bu alanda uzmanlaşmış başka kişi ve kurumların çoğunun da bilgi ve deneyiminden yararlanılmamaktadır. Bu MEB’nin, bir başka deyişle MEB’nin başına gelen kişilerin bağlı olduğu siyasal anlayışın tutumundan kaynaklanmaktadır.

A Yılmaz, Adıyaman, 17.6.2006
Soru: Türkçede yeradlarına gelen 'dağ, deniz göl,ova...gibi adların ilk harfi büyük mü yazılır?
Yanıt: Türkçede büyük harflerin nerede kullanılacağı Dil Derneği’nin Yazım Kılavuzu’nda ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Bu yapıtı edinerek bilgi edinebilirsiniz. “Coğrafya adları” tamlama biçimindeyse, bileşip kalıplaşmamışsa her sözcüğü büyük harfle başlayarak yazılır: Ağrı Dağı, Belgrat Ormanı, Tuz Gölü, Konya Ovası… gibi.

Talat Çelebi, Buca/İzmir, 17.6.2006
Soru: “İlginç” diye bir kelime var mı? Eğer varsa nasıl türüyor? Bu kelimede “ilgi”ye hangi yapım eki geliyor 'nç' mi yoksa ilgin-ç biçiminde mi? Türkçedeki yapım eklerini nerden bulabilirim?
Yanıt: Kuşkusuz “ilginç” diye bir sözcüğümüz var. Ancak bu sözcükteki, eylem köklerinden sözcük türeten –nç eki çok tartışılmış, “ilginç”in “korkunç, gülünç” gibi sözcüklere benzemediği ileri sürülmüştür. Prof. Dr. Doğan Aksan’ın Tartışılan Sözcükler (TDK Yayını, 1976) adlı yapıtında hem “ilginç”i, hem de tartışılan öteki sözcükleri ele alan doyurucu bilgi bulunmaktadır.

Dil Devrimini izleyen yıllarda Atatürk’ün yönlendirmesiyle hazırlanan Cep Kılavuzlarında “ilgi” “alaka” karşılığı önerilmiştir. Anadolu ağızlarına bakacak olursak “il-“ kökünden pek çok sözcük kullanıldığını görürüz; ilgeç, ilgi, ilinti, ilgilenmek, ilgilendirmek, ilgeşük, ildirmek, ilgilenmek… gibi. Sözcüğün, “korkunç, gülünç, basınç, direnç, kazanç…” gibi türetilmediği doğrudur. Ama “il-“ kökü eski Türkçede de vardır. İlginç, kuruluşu tartışma yaratmasına karşın sevilmiş, tutunmuştur. Prof. Dr. Aksan’ın araştırmasına göre sözcük 1945’te çıkan Türkçe Sözlük’ün ilk baskısında yoktur; Cep Kılavuzunda aynı anlama gelen “ilgen” bulunmaktadır. Nurullah Ataç da bu anlamda “ilinç”i önermiştir. Bu bilgiler gösteriyor ki “ilginç” Atatürk’ün kurduğu Türk Dil Kurumu dışında türetilmiş ve yaygın olarak kullanılır olmuştur.

Başka dillerden Türkçeye gelen söylenişi ve kuruluşu tartışmalı sözcükleri benimseyenler, “ilginç” gibi birçok Türkçe sözcüğü dilden atmaya çalışmış, ne ki başaramamışlardır. Demek ki bir dili kullananlar,

Türkçenin eklerini ve köklerini içeren birçok yapıt bulunmaktadır. Eski Türk Dil Kurumu yayınları arasında ve son zamanlarda yayımlanan dilbilgisi yapıtlarının kaynakçalarında eklerle ilgili yapıtları bulabilirsiniz.

Mustafa Diller, Ankara, 13.6.2006
Soru: Dil Devrimi Kaynakçasında verilen şu kitabın adında neden "catastrophic"(feci) kelimesi geçiyor? Bilmedigimiz feci bir durum mu var? Şimdiden, teşekkürler. The Turkish Language Reform, A Catastrophic Success.
Yanıt: Kaynakçayı dikkatle incelerseniz, sorduğunuz sözcüğün Bernard Lewis adlı bilimciye ait bir yapıtın başlığında geçtiğini göreceksiniz. Biz burada yerli, yabancı kaynakları ilgililere sunmaya çalıştık. Bizim tavrımız açısından bilmediğiniz “feci” bir durum yok; ama Türkçenin son zamanlarda karşı karşıya kaldığı tehlikeleri düşünürseniz, durumun ne olduğunu daha iyi değerlendirirsiniz.